16.YY OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ(1453-1579)(Fatih-II.Bayezit-I.Selim(Yavuz)-Kanuni-Sokullu) / COĞRAFİ KEŞİFLER / RÖNESANS-REFORM

OSMANLININ YÜKSELME DÖNEMİ
Kısa Giriş;
-Beş önemli hükümdar döneminde incelenir.

1-Fatih Sultan M....(Rumeli Hisarı,İst Fethi,Trabzn Rum İmp son verdi,Kanunname-i Ali Osman)
2-II.Bayezit.............(Cem Sultan olayı(Memlk-Fransa-Papa teslim), Doğuda(İran) Safevi tehlikesi)
3-I.Selim(Yavuz).....(Mısır Seferi,Halifelik, Baharat yolu,Çaldıran sav(Safevi tehlikesi))
4-Kanuni Sultan.....(En parlak,Rodos feth,Preveze Deniz Zaferi(Akdeniz Türk Gölü),Trablusgarp feth,Mohaç meydan sav Macaristan alındı, Almanya seferi,Fransa kapitülasyonlar,Hint deniz)
5-Sokullu Mehmet..(II.Selim ve III.Murat döneminde daha çok Sokullu etkilidir,Sakız ve Kıbrıs Adaları fethedildi,İnebahtı Deniz sav yenildi,Tunus-Fas ve Kuzey Afrika tamamı,kanallar projeleri)

NOTLAR
1-Trabzonun fethi Bizansın yeniden dirilmesine son vermiştir.
2-I.Selim döneminde Dulkadiroğulları'nın Osmanlıya katılmasıyla Anadolu Türk birliği kesin sağlanmıştır.

COĞRAFİ KEŞİFLER

1-Pusulanın pratik olarak kullanılması keşifleri hızlandırmıştır.

2-Avrupalı devletler yeni pazarlara sahip olup, sömürgeciliğe başlatmışlardır.

3-Akdeniz limanları önemini kaybetmiştir.

4-Osmanlı önlem olarak Hint deniz seferleri,kanallar projeleri ve Fransaya verilen kapitülasyonları denemiştir.

5-1492'de ABD kıtası keşfedildi:/

• MACELLAN...........................Dünya seferi
• AMERİCO.............................Amerika keşfi
• BARTOLOMEU DİAS..........Ümit Burnu
• VASCO DA GAMA...............Hindistan
• CHRİSTOPHE COLOMB....Amerika'yı Hindistan sanmıştır.
• DEL KANO..........................Macellanın seferini devam ettirip dünyanın yuvarlak olduğunu.

RÖNESANS-REFORM

Rönesans:Avrupada ki bilimsel sanatsal gelişmelerin hepsidir.Osmanlı geri kalmıştır.

Reform;Matbaanında icatıyla çevrilen İncil sayesinde kiliseye olan güvenin sarsılmasıdır.Osmanlı Hristiyan birliğini bozmak için Reform'u desteklemiştir. 

15.YY II.BEYLİK DÖN / OSMANLI KURULUŞ(1299-1453)(Osman-Orhan-I.Murat-Yıldırım-Çelebi Mehmt-II.Murat)/TİMUR İMP(1370-1507) / 100YIL SAVAŞLARI

II.BEYLİKLER DÖNEMİ 

Kısa Giriş

-Anadolu Selçuklu Devletinin çöküş sürecine girmesiyle Selçuklulardan ayrılan beylikler kurulmuştur.En önemlileri;

  1-Karamanoğulları........(*Osmanlıyı en çok uğraştıran beyliktir.)

  2-Germiyanoğulları.......(çeyiz yoluyla II.Murat zamanında Osmanlıya bağlanmıştır.)

  3-Candaroğulları...........(denizci beyliktirler.Fatih döneminde katılmışlardır.)

  4-Karesioğulları............(*Osmanlıya katılan ilk beyliktir.Denizci olduklarından Rumeliye geç.)

  5-Menteşeoğulları.........(denizcidirler, Fatih son vermiştir.)

  6-Aydınoğulları.............(denizcidir, II.Murat son vermiştir.)

  7-Saruhanoğulları........(denizcidir, Mehmet Çelebi son vermiştir.)

  8-Dulkadiroğulları.......(Memlükler ile Osmanlı arasında kurulmuştur.Yavuz Selim Turnadağ sav)

  9-Ramazanoğulları......(Yavuz Selim döneminde katılmıştır.)

  10-Tacettinoğulları......(denizcidir)

  11-Hamitoğulları.........(denizcidir)

Ortak Özellikleri;

1-Tümü zaman içinde Osmanlıya katıldı.

2-Anadolu Selçuklunun yıkılmasıyla oluştular.

3-Anadolunun Türkleşmesine katkıda bulundular.

4-Yaptıkları eserler ile Anadoluyu bayındır hale getirdiler.

OSMANLI DEVLETİNİN KURULUŞU
Kısa Giriş;
-Anadolu'da son durum Batı'da Bizans, Anadolu'da Kösedağ sav ile kurulan İlhanlılar Dev, Karadenizde Trabzon-Rum imp, Balkanlarda Sırplar.
-Altı önemli padişah dönemiyle incelenir.

1-Osman Bey..........(Bizans-Koyunhisar sav,"Fahriddün" unv,Bursa kuşatıldı.)
2-Orhan Bey...........(Çimpe kalesiyle Rumeli geç,Bizans-Maltepe sav,"Sultan" unv)
3-I.Murat................(Edirne fethi-Sazlıdere sav,Haçlılar-Sırpsındığı sav,I.Kosava-Sırp,Yeniçeri)
4-Yıldırım BayeZıt..(İst ilk kuşatan-And Hisarı,Niğbolu sav-Haçlılar,Anadolu inince Ank sav ile Timur esir düş,Fetret dev,"Sultan-ı İklim-i Rum)
5-Çelebi Mehmet....(Timur esir düşen Mustafanın "Düzmece Mustf isyanın" bastır, "Şeyh Bedrettin isyanı",Venedik ilk deniz sav yenildi,Fetreti atlattıgından Osm ikinci kurucusu unv.)
6-II.Murat..............(Şehzade Mustf yakalayıp idam, Genç yaşta oğlunu(Fatih) tahta çıkarmıştır ancak fırsat bilen Haçlılar ile Varna sav kazanılmış tekrar intikam için saldıran Haçlılar ile II.Kosova sav kazanılmışır.)

NOTLAR;
1-İlk Osmanlı parası Osman bey döneminde "bakır akçe"
 -Orhan Bey döneminde "gümüş akçe"
 -Fatih döneminde "altın akçe" bastırılmıştır.
2-Osmanlının ilk kadısı;Dursun Fakih
 -Osmanlının ilk veziri;Alaaddin Paşa
 -Osmanlının ilk müderris;Davud-u Kayseri
3-I.Kosava savaşı sonunda zaferini kutlamak için meydanda dolaşan I.Murat ,Sırplı tarafından vurul muştur.Murat'ın türbesi Kosava Devleti sınırlarındadır.
4-Koyunhisar savaşı ilk Bizans-Osmanlı zaferidir.
5-Bizanslı valilere "tekfur" denilmiştir.

TİMUR İMP
1-Timur tarafundan Çağatay topraklarında kurulmuşur.Kısa sürede Altın Orda devletini(Rusların güçlenmesine neden oldu) de yenerek Anadoluya kadar sokulmuştur.
2-1402 Ankara savaşı ile Osmanlı'yı Fetret Devrine sokmuştur.

100 YIL SAVAŞLARI

1-İngiltere'nin Fransa topraklarına sahip olmak istemesiyle başlamış ve 100 yıl sürmüştür.

2-İki büyük isim bu savaşla oyalanırken Osmanlı rahatça Balkanlar'da ilerleyebilmiş, Fetret devri yaşanırken saldırıya uğramaktan kurtulmuşur. 

TÜRKİYE SELÇUKLULARI VE BEYLİKLERİN KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

DEVLET YÖNETİMİ
1-Anadolu Selçukluları gibi "ülke toprakları hanedanın ortak malıdır."Hükümdara; sultan-ı azam denilirdi.
2-Büyük Divan ve Diğer Divanlar bulunmaktaydı.Divanın güvenliğini Emr-i Şemşir sağlardı.
Büyük Divan( Divan-ı Saltanat/ Divan-ı Ali)
-Divan- ı İstifa (maliye)
-Divan-ı Arz (ordu)
-Divan-ı İşraf (teftiş)
-Divan-ı İnşa (Tuğra; iç ve dış yazışmalar)
-Niyabet-i Saltanat (hükümdarın yokluğunda)
-Pervanrci Divan (ikta sistemini yürüten)
3-Ülke vilayetlere ayrılmıştı; Meliklerin yönettiği vilayetler, Divana ait vilayetler(subaşıları), Bizans sınırında bulunan vilayetler(uç beyi ve valiler)
4-Belirli bölgelere farklı görevde kişiler atanmıştı;
 -Belediye işlerine; Muhtesip,
 -Önemli şehir merkezlerinde güvenliği sağlayan; Şıhne,
 -Beyliklerde ise hükümdarı temsil eden; Mirliva(siyasi otorite) ve kadılar(askeri ve şer-i davalara) bulunurdu.Örfi davalara "emr-i dad" bakardı.

ORDU
1-Gulam Askerleri; esir çocukları ve kölelerden oluşurdu.
2-İkta(dirlik) sahiplerinin verdiği askerler; yalnızca Türklerden oluşan.

SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT
1-Ahilik; dini ve ekonomik bir teşkilattır.
2-Loncalar; ekonomik zanaat okulu niteliğinde teşkilatlar.
3-Topraklar yine has, mülki, miri vakıf, has şeklinde ayrılmaktadır.
4-İki tür hazine vardır; Hazine-i Amire;devletin tüm geliri konulur, Hazine-i Hassa; hükümdarın kendine ait olan hazinesi.

DİL VE EDEBİYAT
1-Halk, tasavvuf ve divan edebiyatından eserler verilmiştir.
not: UNESCO Mevlana'nın 800.doğum gününü 2007'de kutlamıştır.

BİLİM VE SANAT
1-Özellikle mimaride gelişmeler vardır.(kümbetler,kervansaraylar...)
2-Çini, taş ve ahşap gelişme göstermiştir.

14.YY TÜRKİYE SELÇUKLU DEV(1077-1308)(I.Kılıçars-I.Mesut-II.Kılıçar-I.Alaaddinkey)

Kısa Giriş
sıralamayı hatırlayalım;

 1.ANA KRONOLOJİ
                                                 ASYA-AVRUPA-ANADOLU

Asya Türk Devlt - - - - -/kavimler(375)/Avrupa Türk Devlt - - - - -/islamiyet(622)/Asya İslam Devlt - - - - - /en iyileri Selç Malazgit(1071)/Anadolu I.Beylik- - - - - /Melikşah temel(1077)/Anadolu Selç - - - - - /Harzem-Yassı Çemen(1230) &Moğol-Kösedağ(1243)/ Anadolu II.Beylik - - - - -/beylik kayı olanlar(1299)/Osmanlı Devlt

Dünyada; Kuzey Afrika: Emevi - Abbasi / Avrupa: Roma İmp
                  

-Melikşah Büyük Selçuklu devleti zamanı Alparslan dönemindeki Malazgit Zaferiyle Anadoluda Türkiye Selçuklu Devletinin temellerini 1077'de atmıştır.Dört önemli hükümdar dönemi vardır.Genel olarak artan Haçlı seferleriyle uğraşmışlardır.

TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ

1-I.Kılıçarslan.................(*Anadolu Türk birliğini sağlamak ve Haçlı seferleri önlemiştir.)
2-I.Mesut.........................(*İlk bakır parayı bastırmıştır.)
3-II.Kılıçarslan...............(*Miryokefalon Sav(Bizans), Türkler And kesin yerle)
4-I.Alaaddin Keykubat...(*En parlak dönem.Yassı Çemen Ssvaşı ile Harzemşahlar Doğuyu boşalttı,Doğudaki tampon düşünce Moğol And girdi(İlhanlılar Dev) yani savaşı kazanmak çok işe yaramadı.Doğudaki otorite boşluğu Bab-ı Ali İsyanına sebep oldu.Gelen Moğollar ile Kösedağ sav yapıldı.)

13.YY I.BEYLİKLER DÖNEMİ (saltk-mengc-daniş-artk-çaka) / HAÇLI SEFERLERİ / MOĞOL DOĞUYOR(1206-1294)

Kısa Giriş
-Malazgi Zaferi ile Anadolınun kapıları Türklere açılmış ve Anadoluda beş önamli beylik kurulmuştur.
  1-Saltuklular.................................(*Anadolu kurulan ilk Türk beyliğidir.)
  2-Mengücekler..............................(*Divriği Ulu Camii önemli eseri)
  3-Danişmentler.............................(*And ilk medreseyi Niksarda açmıştır(Yağısaban med)
  4-Artuklular..................................(*Hasankeyf'te hala eserleri bulunmaktadır)
  5-Çaka Beyliği..............................(*Türk denizciliğini başlatmışlardır.)

HAÇLI SEFERLERİ(11.yy-13.yy)
-Haçlı seferlerinin esas sebebi Hristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs'e ulaşma isteği ve sürekli Bizansların yardım çağrısıdır.
-Haçlılar bu amaç uğruna yaptıkları sefer sonucunda müslümanlarla tanışmış ve kağıt, barut,pusula yapımını öğrendiler.
-Kendilerini okuma yazma konusunda geliştirince bunca zaman kilisenin onlara anlattıklarının yalan olduğunu anlayan Hristiyan dünyasının kliselere olan güveni sarsılmış,Klisenin ve papanın otoritesi sarsıldı.
-Bizanslılara yardım etmeleri Türklerin batıya ilerlemelerine engel oldu eme yinede Kudüs'ü müslümanlardan alamadılar.

MOĞOL İMPARATORLUĞU 
-Orta Asya'da kurulmuştur.
-Cengiz Han buyruğunda; moğol boyları+boyun eğen Türk boyları oluşmaktadır.
-Kısa sürede dünyanın %22 yayılmıştır.
-İlk kez Memlükler 1260 bozguna uğratmıştır.
-Cengiz Han'ın ölmesiyle; Altın Orda-İlhanlılar-Çağatay Hanlığı-Kubilay Hanlığı  

İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR & MEDENİYET

DEVLET YÖNETİMİ
1-İslam dini kabul edilince yaşanan ilk değişme hükümdarın halife tarafından onaylanması zorunluluğudur.Selçuklulara kadar seçilen hükümdar halife adına hutbe okutup para bastırıyordu.
2-Selçuklularda artık hükümdarlık yetkisinin Allah tarafından verildiğine inanıldı ve hutbe ve para artık sultan adına çıkarıldı.
3-Selçuklular hükümdar için "sultan" ,şehzadeler için de "melik" unvanını kullanmışlardır.
4-İlk Türk İslam devletleride hükümdarlık sembolleri; hutbe, para, nevbet, sancak, çetr(şemsiye),otağ, taht, tuğra, alem,hilat(elbise),asa dır.
5-İlk Türk devletlerinde kullanılan bazı hükümdar unvanları değişiyor.Karahanlılar; Hakan yerine "Arslan Han", Yabgu yerine "Buğra Han" kullanmışlardır.

SARAYDAKİ GÖREVLİLER
1-Hacip;hükümdar ve vezirden sonraki en büyük görevli, Kapucubaşı;sarayın her hizmetinden sorumlu, Emr-i Meclis;hükümdara danışmanlık yapar.
2-Silahtar;silahhaneyi yönetir, Alemdar;bayrak ve sancak taşır.
3-Emr-i Ahur;atların bakımı, Emr-i Candar;hükümdarın güvenliğinden sorumlu, Emr-i Şikar;av işlerine bakar.
4-Aşçıbaşı;mutfak işlerinden sorumlu, İçkicibaşı;meşrubatları hazırlar.
5-Taştar;temizlik işlerinden sorumlu.

DEVLET İŞLERİ
1-Dört büyük divan bulunur.Başında; Yuğruş veya Hacer-i Buzurg denilen büyük vezir bulunur.
2-Divan-ı Tuğra: iç ve dış yazışmalar.
3-Divan-ı İstifa: maliye.
4-Divan-ı Arz: ordu.
5-Divab-ı İşraf: teftiş.

NOT-1
-Taşradaki eyaletlerin başında valiler(şıhne),
-Bölgelerin başına hanedan mensupları(melik) bulunurdu.
-Kasabaların ve şehirlerin mülki işlerinden (amid) , mali işlerinden (amil), belediye işlerinden (muhtesip) sorumlu idi.

HUKUK DÜZENİ
1-Divan-ı Mezalim: yüksek mahkeme.
2-Siyasi davalara; Divan-ı Mezalim bakar.
3-Şer-i davalara; kadılar.
4-Askeri davalara; kadılar.
5-Örfi davalara; emr-i dad.

ORDU
1-Ordudaki en önemli yenilik "askeri ikta" sistemidir.(devlet görevlilerine maaş yerine toprak verilmesidir, toprakları köylülere işletirler ve gelirin bir kısmını devletin askerine veiriler.(osmanlıdaki tımar sistemi))

SOSYAL ve EKONOMİK HAYAT
1-Esnaf ve sanatkarlar "lonca" adı verilen usta ve çırak eğitimlerinin görüldüğü teşkilatlar kurmuşlardır.
2-Büyük Selçuklu döneminde hep altın para basılmıştır.
3-Miri (hanedan)toprakları 3 parçaya ayrılmıştır;
   -Has Arazi: geliri saraya,
   -İkta arazi: geliri orduya,
   -Vakıf arazi: geliri hayır kurumuna verilen topraklardır.
 -Mülki araziler 2 ye ayrılır;
   -Öşri; müslümanların.
   -Haraci; gayrimüslimlerin.

BİLİM
1-Farabi; "muallim sani" ikinci öğretmen olarak tanınır.Pozitif bilileri başlatır.
2-İbn-i Sina;"avicenna" olarak anılır.Tıp alnında çalışmıştır.
3-Biruni; coğrafya, tarih, fizik, felsefe alanlarında eserler vermiştr.1973 UNESCO 1000.doğum gün.
4-Harezmi; cebir bilminin temellerini atmıştır.İlk kez "0" rakamını kullanmıştır.
5-Uluğ Bey; astronomi çalışmaları yapmıştır.Önemli eseri "Uluğ Bey Zeyci" (yıldızlar cetveli)
            
DİL ve EDEBİYAT
1-Divan-ı Lügatit Türk(Türkçenın önemi)..................Kaşgarlı Mahmut (El Muktedi Billah sunmuştur)
2-Muhakemetü'l Lügateyn(Türkçenin önemi)............Ali Şir Nevai              

3-Siyasetname(siyasi).....................................Nizamülmülk (Melikşah sunmuştur)
4-Kutadgu Bilig(siyasi)..................................Yusuf Has Hacip(ilk yazılı eser, Karahanlılar)

5-Atabetülhakayık(dini)..................................Edip Ahmet Yüneki (Emri Dad Muhammet)
6-Divan-ı Hikmet(dini)...................................Ahmet Yesevi (tasavvuf ilk eser)

7-Şehname(iran tarihi)....................................Firdevsi (Gazneli Mahmut)

SANAT
1-En çok mimari gelişmiştir.
2-Ribat (kervansaray), Karahanlı döneminde,
3-Kümbet(anıt mezar, Selçuklu döneminde yapılmıştır.
4- Minyatür & Hat sanatı kullanılmıştır.
5-Resim ve heykele rastlanılmaz (put anlayışından)

12.YY BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1077-1308)(Tuğrul ve Çağrı-Alparslan-Melikşah)

Kısa Giriş 
-Büyük Selçuklu devleti 3 önemli hükümdar başlığında incelenir.
  1-Tuğrul ve Çağrı Bey......(*Dandanakan/Gazneliler ve Pasinler savaşı/Bizans ilk sav)
  2-Alparslan.......................(*Malazgit Zaferi/Bizans/Anadolunun kapıları açıldı)
  3-Melikşah........................(*En parlak dönem)


BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ(1077-1308)

1-Tuğrul ve Çağrı Bey  Dönemi:
1-Oğuzlara boyları tarafından Selçuk Bey'e bağlı olarak kurulmuşlarıdr.
2-Abbasilere yardım etmiş onları Büveyhoğulları'nın baskısından kurtararak İslamiyetin siyasi liderliğinin Türklere geçmesini sağlamışlardır.
3-Dandanakan Sav. Gazneliler yenilmiştir.
4-Bizansla ilk savaşımız yapılmıştır;Pasinler sav.

2-Alparslan Dönemi:
1-Malazgit Zaferiyle Anadolu'ya giriş yapılmıştır.
2-Vezir Nizamülmük tarafından Nizamiye Medreseleri kurulmuştur.
3-Malazgit zaferini alınca Batıya yönelen Bizanslılar Haçlı Seferlerine sebep olmuşlardır.
4-Anadolunun kapıları bu savaşla Türklere açılmıştır.

3-Melikşah Dönemi: (ölümüyle son sultan "Sencer" başa geçmiştir.)
1-"Batınilik" propagandası ile mücadele edilmiştir.
2-Melikşah adına "Celali" takvim düzenlenmiştir.(Ömer Hayyam ve ekibi).
3-Selçuklu döneminde hükümdar ailesine bağlı"melikler" eğitilmek üzere "atabeyliklere" gönderilirlerdi ancak  bir süre sonra bağımsızlıklarını ilan etmeye başladılar.
4-Melikşah'ın ölümüyle  devlet zayıflamaya başlamıştır taht kavgaları çıkmıştır.

ÖNEMİ:
İki önemli sonucu oluşturmuştur;
  1-Malazgit Zaferiyle Anadoluda İlk Türk Beylikleri kurulmuş.Anadoluya giriş yapmışızdır.
  2-Melikşahın ölümüyle üç büyük Türk-İslam devleti kurulmuştur.(Harzemşahlar-Eyyübiler-Memlük

HARZEMŞAHLAR (1097-1231)

1-Kendilerini Büyük Selçuklu Devletinin mirasçıları olarak görmüşlerdir.

2-Büyük Selçuklu devletinin yıkılmasıyla kurulmuşlardır.

3-1206 yılında Cengiz Han önderliğinde kurulmaya başlayan Moğol devletinin saldırılarıyla yıpranmıştır.Anadoluya doğru kaçan Moğollar Türkiye Selçuklularıyla Yassı Çemen Savaşında mağlup olup yıkılmışlardır.

EYYÜBİLER(1174-1250)

1-Mısır'da Fatımilere son vererek kuruldular.

2-Mısırda kurulan üçüncü Türk-İslam devletidir.(Tolunoğulları-Akşidler-Eyyubiler)

3-Daha sonra Eyyübi komutanı Memlük devletini aynı yerde kurmuştur.

MEMLÜKLER(1250-1517)

1-Tuğrul ve Çağrı Bey döneminde Abbasilere yaptığımız yardımdan dolayı İslamiyetin koruyuculuğu Türklere geçmişti.Memlüklüler Abbasilerin Halifeliğini Mısırda sürdürmek istemiştir.

2-Uzun yıllarda Halifeliği kullanmıştır.

3-Osmanlıyla ilişkileri bozulmaya başlayınca, Yavuz Sultan Selim Mısır'ı fethederek Halifeliği almıştır.

10.YY İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (Karahan-Gazneli-Tolunoğulları-Akşidler)

Kısa Giriş; 
 -Bu yüzyıl dört önemli devlet başlığı altında incelenir;
  1-Karahanlılar............(*İlk Türk İslam devletidir.).
  2-Gazneliler................(*İlk Sultan unv kullanılmıştır)
  3-Tolunoğulları...........(*Mısırdaki ilk Türk İslam dev.)
  4-Akşidler....................(*Mısırda kurulan ikinci Türk İslam dev)

ÖNEMİ
-II.Göktürk devletinin yıkılmasıyla Çinliler ve Araplar bu bölgeye göz diktiler.Çinliler Türklerin Anadoluya ilerlemesini istemiyorlardı.
-Aralarında Talas savaşı yaşandı.(751 Çinliler mağlup edildi./(Abbasi-Çin)
-Türkler ve Abbasiler yakınlaşmaya başladılar.Zamanla Türkler Abbasilerin hoşgörülü tavırlarından dolayı islamiyeti benimsediler ve ilk Türk İslam Devletleri kurulmaya başlandı.Abbasilerde Türklerin askeri özelliklerinden yararlandı.

Karahanlılar(840-1212)
1-İlk Türk İslam devletidir.
2-Türkçeyi resmi dili yapmıştır.
3-İlk Türk-İslam posta teşkilatını kurmuşur.
4-Semerkant'ta ilk Türk-İslam medresesini kurmuşlardır.
5-Gulam sistemini kullanmışlardır.(gulam: hükümdarı koruyan askeri teşkilat osmanlıda;kapıkulları)

Gazneliler(963-1187)
1-En parlak dönemini Gazneli Mahmut döneminde yaşamıştır.
2-Horosana 17 sefer düzenleyerek islamiyeti yaymış, halifeyi Büveyhoğullarının baskısından kurtarmıştır.
3-"Sultan" unvanını Türk tarihinde ilk kez kullanmıştır.
4-Selçuklularla yapılan Dandanakan savaşıyla yıkılmıştır.

Tolunoğulları(868-905)
1-Mısırda kurulan ilk Türk İslam devletidir.
2-Abbasilerin zayıfladığı dönemde kurulmuştur.
3-Maristan denilen hastaneler yapmışlardır.
4-Güçlü ordularıyla Suriye ve Filistine de hakim olmuş ancak Abbasiler tarafından yıkılmıştır.

Akşidler(Ihşidiler)(935-969)
1-Abbasilerin desteğiyle Mısıra atadıkarı vali tarafından kurulmuştur.Hatta valiye "Ihşidi"(Sultanların Sultanı unv )vermişlerdir.
2-Ftımiler tarafından yıkılımışlardır.

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR & MEDENİYET

DEVLET YÖNETİMİ                         
1-Hükümdara hakimiyet yetkisi tanrı tarafından verildiğine inanılırdı."Kut"                 
2-Hükümdar unvanları;hakan, kağan,han,tanhu,şanyü, idi-kut, ilteber,yabgu.                    
3-Hükümdarlık alametleri;otağ,örgin(taht), davul(nevbet),kotuz(sorguç) dur.        
4-Devlette siyasi kararların alındığı meclise;"toy-kurultay-kengeş"denilirdi.Meclis üyeleri;
-hükümdar-hatun-aygucı(vezir)-yabgu(hük kardeşi)-şad(hanedan yöneticisi)-buyruklar(bakanlar:iç,dış)-bağlı boylar-bağlı devlet temsilcileri
5-Devlet ikili sisteme göre sağ ve sol şeklinde yönetilirdi.

ORDU
1-Atı ehlileştirerek güçlü ordular kurmuşlardır.
2-Demircilikte ilerleyerek silah yapımında ustalaşmışlardır.
3-Gerii dönüş-pusu-turan taktiğini uygulamışlardır.
4-Mete Han onlu askeri teşkilat istemini kurmuştur.
5-Ok, yay, mızrak , süngü, kılıç, kalkan kullanmışlardır.

DİN ve İNANIŞ
1-Gök tanrı inancı vardır.
2-Mezar üstünde öldürdüğü düşman sayısınca küçük heykelcik "balbal" vadır.
3-Cenaze törenine "yuğ" denir.
4-Ölülerin gömüldüğü yere "kurgan" denir.
5-Yayılan diğer dinler; Budizm (uygurlar), Manihaizm(uygurlar), Musevilik(hazarlar),Teoizm, Hristiyanlık, Şamanizm.

SOSYAL ve EKONOMİK YAŞAM
1-Göçebe toplum özelliğindedirler.
2-Ekonomide en çok hayvancılık daha sonra ziraat kullanılır.
3-Çinlilerle ticari ilişkiler gelişmiştir.
4-Uygurlar ilk yerleşik hayata geçenlerdir;
*mimari: ev, saray, tapınak, sulama kanalı.
*ekonomi: tarım ve ticaret.
*yaşam: şehir hayatı.
5-Diğer Türk devletleri Göçebe yaşamışlardır.
*mimari: çadır, at koşum takımları, halılar, süs eşyası, deri işlemeler.
*ekonomi: hayvancılık, ticaret.
*yaşam: atlı göçebe hayat.

HUKUK  
1-"töre" adı verilen yazısız hukuk kuralları vardır.
2-Göçebe yaşam tarzı uzun süreli hapis czalarını önlemiştir.

BİLİM, SANAT, DİL & EDEBİYAT
1-Türkler "oniki hayvanlı takvim" kullanmışlardır.
2-Eğlencelerde "kopuz" denilen müzik aleti çalardı.
3-Uygurlar mimarinin yanında, heykel ve resim sanatlarını geliştirmişlerdir.
4-SÖZLÜ(destanlar) & YAZILI(yazıtlar) olmak üzere edebi eseleri vardır.
Destanlar;Manas(Kırgız), Oğuz Kağan(Hunlar), Şu ve Alp-er Tunga(İskitler),Ergenekon-Bozkurt(Göktürkler),Türeyiş-Göç (Uygurlar).
Yazıtlar; Orhun(Göktürkler), Yenisey(Kırgız), Karabalsagun(Uygur).

NOT-1

Alfabeler;
SOGD; Uygurlar kullanmıştır.
KİRİL; Rusya kullanmıştır.(ortodoks ve slavlar)
LATİN; 1928'den beri Türkler.
SANSKRİT; Hindstanda kullanılmıştır.(cilalanmış demek)

9.YY UYGUR DEVLETİ (744-840)

UYGUR DEVLETİ 
1-Uygurlari, Basmil ve Karluk kabileleri ile birleşerek Göktürk Devleti'ni yıktıktan sonra bağımsız bir devlet kurdular.İlk hükümdarları Kutluk Bilge Kağan'dır.Çin baskılarıyla zayıflayan Uygurlar 9.yy daki Kırgız ayaklanmasıyla yıkılmışlardır.
2-Mani dinini(hayvansal gıda yememek) benimsemişlerdir.Hayvanlardan uzaklaşan Uygurlar bu dini benimseyince savaşçılık duyguları zayıflamıştır.
3-Türk tarihindeki yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
4-Uygurlar siyasi başarıdan çok "kültürel & medeni" faliyetleriyle tanınırlar;matbaanın temeli olan hareketli harf sistemini geliştirmişlerdir,sulama kanalları,minyatür ve freksler(duvar resmi),ilk kez kütüphanecilik,kendilerine özgü olan Uygur Alfabesi gibi başarıları vardır.
5-Kabul ettikleri dinlere ait terimleri Türkçeleştirerek ulusal benliklerini korumuşlardır.

NOT-1 

Uygurlar günümüzde Çin'e bağlı "Sincan Uygur Özerk" bölgesinde yaşamaktadırlar.

DİĞER TÜRK DEVLETLERİ;

AVARLAR(560-805) 

-Avarlar Sasanilerle 626 da ilk kez İstanbulu kuşatmışlardır.

HAZARLAR(630-1030)

-Türk tarihinde musevi olan tek topluluktur.

TÜRGİŞLER(659-766)

-Türk tarihinde kendi hükümdarları adına parayı ilk bastıranlardır.Emevilerin Orta Asya'ya hakim olmasını engellemişlerdir.

BULGARLAR(679-864)

-Güçlü bir Bulgar Devleti iken İtil ve Tuna Bulgarları olmak üzere ikiye bölündüler; Tuna Bulgarları Hristiyanlığı ,İtil Bulgarları İslamiyeti kabul etmiştir.İtil Bulgarları İslamiyeti kabul eden ilk Türk Devletidir.

KIRGIZLAR(840-1207)

-En uzun Türk Destanı olan Manas Destanına sahiptirler.

PEÇENEKLER(860-1091)

-Hem Asya hemde Avrupada hükümsürmüşlerdir.Malazgit zaferinde Büyük Selçuklu ordusuna katılarak Selçukluların kazanmasını sağlamıştır.

KIPÇAKLAR

-Peçeneklere son vermişlerdir.Mogol istilasıyla Alton Orda Devletinin egemenliğine girmişlerdir.Eyyübi ve Memlük ordusunda görev yapmışlardır.

OĞUZLAR(24 BOY=12ÜÇOK+12BOZOK)

-En büyük Türk boyudur.

-Göktürk ve Uygur egemenliğindeyken X.yy da Oğuz Yabgu Devletini kurdular.

-Aynı yüzyılın sonunda islamiyeti kabul ettiler.

-Daha sonra  *Büyük Selçuklu

                      *Anadolu Selçuklu

                      *Osmanlı devletini kurdular.

MACARLAR

-9.yy sonlarında bugünki Macaristan topraklarında kurulmuşkardır.

KARLUKLAR

-İslamiyeti benimseyen ilk Türk boyudur.Talas Savaşı'nda (Çin-Abbasi) müslümanların yanında yer almışlardır.Türklerin islamiyeti benimsemesinde önemli rol oynamışlardır.

SABİRLER

-Günümüzdeki Sibirya topraklarına adını veren Türk boyudur.

8.YY II.GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK) (682-744)

II.GÖKTÜRK DEVLETİ 
1-Göktürkler,50 yıl süren Çin esaretinden Kutluk İlteriş Kağan'ın II.Göktürk Devleti'ni kurmasıyla kurtulmuşlardır.
2-Kutluk devleti Kapgan Kağan dönemnde en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
3-Kapgan Kağan'dan sonra Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tigin devleti birlikte yönetmişlerdir.
4-Bu dönemde Çin'i çok iyi tanıyan Vezr Tonyukuk ile başarılı politikalar üretmişlerdir.(ilk vezir)
5-Bilge Kağan'ın ölümünden sonra taht mücadelerini fırsat bilen Uygurlar,Basmil ve Karluklar devlete son vermişlerdir.

NOT-1 

Orhun Abideleri II.Göktürk devletinden kalan yazıtlardır; 

-İlk yazılı kaynaklardır,

-İlk Türkçe metinlerdir,

-İlk kez Danimarkalı bilgin Thomsen tarafından okunmuştur,

-Yazıtların Türklere ait olduğunu Danimarka Kraliyet Bilim Akademisi Duyurmuştur,

-"Türk" adının geçtiği ilk Türkçe metinlerdir,

-Devlet adamları ve haklın karşılıklı görevleri anlatılır,

-Türk kültürü anlatılır,

-Vezir Tonyukuk & Yollug Tigin yazmıştır,

-Kül Tigin - Bilge Kağan - Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.(700'lü yıllar)

7.YY GÖKTÜRKLER (552-659) / İSLAM DİNİ DOĞUYOR(622) ve İSLAM DEVLETLERİ KURULUYOR (622-1258)

GÖKTÜRKLER
1-"Türk" adını ilk defa kullanan devlettir.
2-Aslında VI.yüzyıl ortalarında Bumin Kağan idaresinde Avarlar'a bağlı olarak yaşıyorlardıAnlaşmazlığa düşünce Bumin Han'ın isyan etmesiyle devlet kurulmuştur.
3-Ötüken'i başkent yapmıştır.
4-Türk devlet yönetme geleneği olan Doğu-Batı şeklindeki ikili yönetim sistemini uygulamak için Batı kısmını kardeşi İstemi Yabgu'ya vermiştir.
5-Bu parçalı yönetim sisteminin zayıf  bir özelliği olan kardeşlerin birbirlerini tanımamaları devletin yıkılmasına ve Çin egemenliği altına girmesine sebep olmuştur.

NOT-1 

-Çin esaretinde yaşayan Türkler isyan etmişlerdir.Kürşat Ayaklanması tarihteki ilk Türk bağımsızlık isyanıdır.

NOT-2

-7.yy da İslam dini ortaya çıkıyor.

-İlk Türk devletleri tarihi devam ederken Arabistan'da da İslam tarihi başlıyor bu tarih 6 dönemden oluşur:

  *Cahiliye Dönemi

  *Hz.Muhammed Dönemi (622-632) / doğum-ölüm;571-622

  *4 Halife Dönemi (632-661)

  *Emeviler (661-750)

  *Abbasiler (750-1258)

  *Osmanlı Devleti

Abbasiler

5.YY AVRUPA HUN DEVLETİ (375-454)

AVRUPA HUN DEVLETİ 
1-Kavimler göçüne neden olan Hunların bir kısmıda Macaristan'da Avrupa Hun Devleti'ni kurmuşlardır.
2-Batı Roma ve Bizans ile askeri ve siyasi ilişkileri olmuştur.
3-Batı Roma üzerine Galya Seferi'ni düzenlemiştir.Bizans ile I. ve II. Balkan seferi sonunda imzaladığı Margus ve Anatolius Antlaşmaları ile Bizansı ağır vergilere bağlamıştır.
4-Ancak Roma'yı kuşatmasına rağmen yağmalamamıştır.
5-En önemli hükümdarı Atilladır.Atilla'nın ölümüyle yıkılmıştır.

NOT:
Avrupalılar Atilla'ya "Tanrının Kamçısı" demiştir.Almanların Nibelungen destanında Atilla'nın ismi "Etzel" olarak geçer.

4.YY KAVİMLER GÖÇÜ (375)

KAVİMLER GÖÇÜ (375)
1-Dağılan Hunların Karadenizin kuzeyindeki Vizigotlar, Vandallar, Ostrogotlar gibi topluluklarıda önlerine katarak göç etmesidir.Bu sırada Avrupa'da bulunan Roma imparatorluğu gelen göç dalgasını engelleyememiş Doğu(Bizans) ve Batı Roma olmak üzere ikiye ayrılmıştır.Daha sonra Batı Roma yıkılmıştır(476).
2-Avrupa'da kilisenin etkisiyle "skolatik düşünce" hakim oldu.
3-Merkezi krallıklar zayıflayarak "derebeylik (feodalite)" etkili oldu.
4-Avrupa Hun Devleti kuruldu.
5-İlk Çağ sona erdi Orta Çağ başladı.

NOT-1
DEREBEYLİK(FEODALİTE):Parçalı yönetim şekli, sınıf farklılığına göre yönetim başta derebeyler(zenginler,burjuvalar) daha sonra kölelerin geldiği sistem.
SKOLASTİK DÜŞÜNCE: Kilisenin yönetimde söz sahibi olması.

3.YY- ASYA HUN İMPARATORLUĞU (MÖ220-MS216)

ASYA HUN İMPARATORLUĞU
1-Orta Asya'da Türkler tarafından kurulan ilk teşkilatlı devlettir.
2-İlk hükümdarı Teomandır.Devleti güçlendiren büyük oğlu Mete Han dır.
3-Mete Han askeri ve idari alanda devleti güçlendirip Türk dünyasında birliği sağlamıştır.
4-Mete Han Orta Asya'daki Türk boylarını ilk kez bir bayrak altına toplamıştır.
5-Mete Han'ın ölümüyle zayıflayan Hunlar parçalanmıştır.Bir kısmı Çin egemenliğine girmiş, bir kısmıda batıya göç ederek oradaki toplulukları sürükleyip Avrupa'ya Kavimler Göçünü başlatmıştır.

                                  (Çin ile en büyük rekabetimiz İPEK YOLU egemenliğidir.)
NOT-1
-Ünlü Çin Seddi bu dönemde Türk Hunlarının akımlarını önlemek için yapılmıştır.

NOT-2
-Türk tarihindeki ilk askeri teşkilat(10lu sistem;bin başı, on başı...) ve kurultay ilk kez Mete Han döneminde kurulmuştur.Hatta Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi Mete Han'ın hükümdar olduğu tarih MÖ209 olarak kabul edilmiştir.

2.YY-İSKİTLER (SAKALAR) (MÖ700-MS200)

Kısa giriş:
-Türkiye tarihi ORTA ASYA, AVRUPA & ANADOLU   sınırlarıyla incelenir.
1-İlk Türk Devletleri.............(2.yy-10.yy)(Asya da başlar). 
2-İlk Türk-İslam Devletleri...(10yy-15yy)(Yıkılan II.Göktürk  devletinin yerine göz diken Çin ve Abbasilerin Talas savaşı sırasında islamiyeti, Abbasilerin Türklere öğretmesiyle başlar) 
3-Osmanlı Devleti.................(15yy-19yy)(Anadolu'daki müslüman boyların büyüyüp birleşmesiyle başlar)s
-İlk Türk devletleri Orta Asya' da bulunur.Orta Asya' da Türk kültürü yaşanırken aynı anda Anadolu' da diğer kültürler yaşanır.

Türk Adı Ne Demek?
-Ziya Gökalp'e göre "türeli" den türemiş; kanuna bağlı,töreli anlamında; Kaşgarlı Mahmut'a göre;'olgunluk çağı' anlamındadır.Günümüzde kabul edilen anlamı "Güçlü, kuvvetli".
-Türk kelimesi ilk kez Çin kaynalkarında geçer.
-Türkiye kelimesi ilk kez Bizans kaynaklarında geçer.

ANA YURT; ORTA ASYA
-Türklerin ana yurdu Orta Asya dır.
-Buradaki Türk kültürü MÖ4500 lü yıllara kadar dayanmaktadır.0.yy dan 21.yy'a kadar olan kısım eklendiğinde 4500+2000=6500 yıllık bir Türk kültüründen söz edilmektedir!
-Asyadaki kültür merkezleri; Anav, Afenesyevo, Andronova, Karasuk, Tagar kültürleridir.
-Anadoludaki kültür merkezleri;Alacahöyük, Çatalhöyük, Çayönü, Alişar,Truva kültürleridir.
-İlk Türk devletleri Orta Asya'da kuruluyor daha sonra kavimler göçü ile Anadolu ve Avrupa'ya kadar genişliyor.

İSKİTLER (SAKALAR) / MÖVII-MSII
1-Hazar ve Karadeniz arasındaki bölgede bulunurlar,
2-En önemli hükümdari Alp Er Tunga dır.
3-Şu ve Alp Er Tunga destanları vardır,
4-Bozkırın kuyumcuları diye anılırlar,
5-İranlı şair Firdevsi, Şehname adlı eserinde Alp Er Tunga'dan, "Afrosiyab" ismiyle bahseder.

0

MÖ 3200 - YAZININ BULUNMASI

-Yazının bulunması ile tarihi devirler başlar.